| Analiza | W ostatnich latach w Niemczech nastąpił wzrost zamówień na publikacje z innych placówek sprowadzane w ramach systemu wypożyczeń międzybibliotecznych. Zaskakujące, że w epoce czasopism elektronicznych wiele z nich jest dostępnych tylko w wersji drukowanej, przy czym są zbyt drogie dla części użytkowników, a nawet wiele bibliotek niemieckich z powodu braku pieniędzy musiało zrezygnować z ich prenumeraty. Wady tradycyjnego systemu wypożyczeń międzybibliotecznych (mała skuteczność, niezorientowanie na usługi, różnorodne nazwy i organizacje) skłoniły rząd federalny do uruchomienia w 1994 r. systemu pn. subito. Od 1999 r. działa on zgodnie z nową koncepcją, ustaloną w wyniku konkursu. Subito jest serwisem dostarczającym dokumenty, zorientowanym na usługi i użytkownika. Tworzy je konsorcjum bibliotek (obecnie 27) wspólnie udostępniających swoje zbiory. Istnieje jedno centralne biuro zajmujące się procesem wypożyczeń międzybibliotecznych. Biuro odpowiada za wszystkie usługi -- system zamówień książek i dokumentów, pomoc dla użytkowników, marketing, naliczanie opłat, itp. Jest ono finansowane przez konsorcjum (z opłat za wykonane zamówienia). Subito wysyła zamówione dokumenty na podany adres. Klient ma możliwość skorzystania z różnych opcji: 1) czasowych: usługi normalne -- 72 godz. oraz usługi pilne -- 24 godz.; 2) metod dostarczenia: e-mail, FTP, poczta, fax; 3) cenowych (m.in. wyróżniono grupy: uczniowie, użytkownicy komercyjni, osoby prywatne) oraz usługi dla bibliotek. W systemie usług dla bibliotek (subito library service) zamówienia przyjmowane są tylko od bibliotek i to one otrzymują materiały. Z usług tych korzysta obecnie 613 bibliotek, w tym 62% zagranicznych. System subito szybko stał się bardzo popularny, np. w 2002 r. otrzymano ponad 990 tys., zamówień, z czego 37% spoza Niemiec, z 94 różnych krajów. Plany dalszego rozwoju subito: a) internacjonalizacja, czyli stworzenie globalnej, międzynarodowej sieci subito. Planuje się dostarczanie literatury do innych krajów oraz przyłączenie zagranicznych bibliotek do konsorcjum subito. Zawarto już odpowiednie umowy z paroma bibliotekami w Austrii i Szwajcarii. Trwają negocjacje z wieloma innymi krajami. Szczególne zainteresowanie wykazują biblioteki ze Skandynawii, Europy Wschodniej i Australii, b) włączenie dokumentów elektronicznych, gdyż od tego będzie zależała przyszłość informacji. Zdecydowano się nie tworzyć od podstaw własnego systemu obsługi, lecz nawiązać współpracę z istniejącym dostawcą. Najprawdopodobniej będzie to ciesząca się w Niemczech bardzo dużym wzięciem "vascoda", c) koncepcja kompletnych usług: partnerska biblioteka jest w kontakcie z klientem. Gdy nie może wypełnić jego zamówienia, przekaże je najpierw subito. Gdy w żadnej z bibliotek konsorcjum nie ma danych materiałów, serwis poszuka ich w bibliotekach zewnętrznych. Koncepcja ta jest dużym ułatwieniem dla użytkowników. Obecnie największym problemem subito jest kwestia praw autorskich. Według niemieckiego prawa biblioteki mogą na zamówienie użytkownika sporządzać kopie dokumentów drukowanych. Sposób wykonania i dostarczenia nie ma znaczenia (można np. używać skanerów i przesyłać drogą elektroniczną). Wiąże się z tym pewna opłata, zbierana przez stowarzyszenie Wort. W odróżnieniu od wielu krajów, w Niemczech indywidualne biblioteki (w tym subito) nie mogą zawierać z wydawcami umów licencyjnych. Opłaty związane z prawami autorskimi płacą stowarzyszeniu Wort, które rozsyła te pieniądze do autorów i wydawców. Na poziomie międzynarodowym przekazuje je narodowym organizacjom reprezentującym właścicieli praw autorskich. Z braku bezpośrednich opłat wielu wydawców oskarża subito o nieprzestrzeganie praw autorskich. Trwają negocjacje nad sposobem rozwiązania konfliktu. |