| Analiza | Większość bibliotek na świecie nie wykupuje praw własności do naukowych czasopism elektronicznych, lecz oferuje je na podstawie licencji. Dostępność tych źródeł staje się jednak problematyczna po bankructwie wydawcy, wycofaniu jego tytułów z dostępu online lub rezygnacji biblioteki z subskrypcji. Ponieważ konieczne jest zapewnienie trwałego dostępu do tych publikacji, coraz więcej bibliotek narodowych pracuje nad tworzeniem elektronicznych repozytoriów archiwizujących krajową spuściznę naukową. Z wielu względów rozwiązanie to nie jest jednak wystarczające. Piśmiennictwo akademickie w formie elektronicznej nie zawsze można przyporządkować do określonego kraju, a tym samym -- konkretnej instytucji odpowiedzialnej za jego zachowanie. Trudno też oczekiwać od międzynarodowych wydawców, że będą przekazywać swoje publikacje cyfrowym archiwom w wielu miejscach na świecie. Międzyinstytucjonalne inicjatywy archiwizacyjne, takie jak PORTICO (nowy serwis JSTOR, Fundacji Mellona i Biblioteki Kongresu, bazujący na nieformalnych umowach z międzynarodowymi wydawcami), projekt LOCKSS (w wolnym tłumaczeniu: Dużo Kopii Zapewnia Bezpieczeństwo Publikacji) Uniwersytetu Stanforda i firmy Sun Microsystems, oferujący oprogramowanie ułatwiające bibliotekom przechowywanie każdej publikacji elektronicznej we własnym cyfrowym magazynie, czy CLOCKSS (kontrolowany LOCKSS) dla rozproszonych archiwów zamkniętych lub z ograniczonym dostępem, nie zapewniają z kolei narzędzi gwarantujących przechowywanie plików na nowych platformach technicznych. Zdaniem autora, najlepszym rozwiązaniem problemu długofalowej archiwizacji cyfrowych publikacji naukowych jest strategia Safe Places Model realizowana w Bibliotece Królewskiej (BK) -- holenderskiej bibliotece narodowej. Zakłada ona, że tworzenie cyfrowych magazynów przy każdej placówce naukowej jest niepotrzebne. W przypadku międzynarodowych czasopism wystarczy budowa kilku trwałych archiwów w różnych punktach świata, przy instytucjach, które stać na stałe dofinansowywanie takich przedsięwzięć, inwestowanie środków w ich rozwój i badania nad nowymi technologiami. Obecnie BK jest jedyną biblioteka narodową, która za część swojej misji uznała zachowanie e-czasopism w imieniu całej międzynarodowej społeczności naukowej. Eksperymentowanie z budową trwałego, skalowanego, elastycznego i nadającego się do dalszej rozbudowy elektronicznego depozytorium biblioteka rozpoczęła w 1996 r. Projekt e-Depot, zgodny z normą Open Archival Information System, zakończono w 2002 r. Od wiosny 2003 roku system stał się w pełni funkcjonalny. Gromadzi się w nim materiały pozyskiwane na podstawie umów z wydawcami. Pierwsze eksperymentalne porozumienie dot. dobrowolnego dostarczania do e-Depot publikacji elektronicznych offline podpisano w 1996 r. ze Stowarzyszeniem Holenderskich Wydawców. Podobną umowę -- na dostarczanie zawartości czasopism holenderskich wydawców -- zawarto w tym samym roku z firmą Elsevier. W 2002 r. rozszerzono ją na wszystkie tytuły firmy (ok. 1700), BK stała się więc pierwszym oficjalnym światowym archiwum czasopism naukowych publikowanych przez międzynarodowych wydawców. Obecnie do e-Depot trafiają również tytuły Kliwer, BioMed Central, Blackwell Publishing, Oxford University Press, Springer i in. Firmy udostępniają swoje publikacje nieodpłatnie, jednak pod warunkiem zachowania pewnych ograniczeń dostępu (korzystanie tylko na miejscu, wypożyczenia międzybiblioteczne tylko na terenie Holandii). Biblioteka ma nadzieję na stopniowe zniesienie tych restrykcji oraz rozszerzanie zasięgu archiwizowanych publikacji. |