| Analiza | Upłynęło ponad 35 lat od wprowadzenia do bibliotek kodów kreskowych. W tym czasie bardzo unowocześniono technologie identyfikacji różnych obiektów. W art. przedstawiono RFID (Radio Frequency Identification Technology), technologię która zapewnia bezkontaktową, automatyczną, jednoznaczną i dynamiczną identyfikację obiektów/materiałów bibliotecznych oraz użytkowników {(zob. poz. 8 oraz BABIN 2004 z.1/2 poz.14, z. 3/4 poz. 133; 2005 z. 2 poz. 80, 83, 85, z. 4 poz. 229; 2006 z. 4 poz. 221)}. Pozwala ona gromadzić informacje nie tylko o samym obiekcie, ale też o jego lokalizacji, obiegu i działaniach z nim związanych. Jako pierwszy na pomysł zastosowania RFID w bibliotekach wpadł Emmet Erwin, dyrektor wydziału ds. bibliotek w spółce Checkpoint. Najpierw wykorzystywano karty RFID do kontroli wejść i wyjść użytkowników, potem wprowadzono etykiety ułatwiające ochronę dokumentów, następnie -- etykiety służące nie tylko do odczytu, ale i zapisu danych. Wszystko to sprzyjało powstaniu nowoczesnego systemu zmieniającego funkcjonowanie wielu działów biblioteki. RFID składa się z czytnika, identyfikatora oraz komputera (lub innego urządzenia do przetwarzania danych). Czytnik posiada antenę do transmisji danych do/z identyfikatora. Identyfikator jest również wyposażony w antenę oraz kondensator umożliwiający dostrajanie fal. Identyfikator zawiera scalony układ, sterujący komunikacją między nim a czytnikiem. Najważniejszym elementem urządzenia jest czip z pamięcią, który można jednoznacznie zidentyfikować dzięki niepowtarzalnemu, stałemu kodowi numerycznemu SRN. W pamięci czipa, w zależności od jego rodzaju, można zapisywać i przechowywać różne dane. Z chwilą jego aktywacji są one wysyłane do czytnika, a następnie przetwarzane w komputerze lub innym urządzeniu. Dopiero potem następuje właściwe działanie, np. odblokowanie bramki, zanotowanie zwrotu książki czy sygnalizowanie jej błędnego ustawienia na półce. Aktywacji dokonuje czytnik, wytwarzający pole magnetyczne. Jego moc zależy od zastosowanej frekwencji fal oraz wielkości anteny. Jeżeli w pobliżu czytnika znajduje się więcej identyfikatorów (np. w książkach ułożonych w stosie), urządzenie jest w stanie odczytać wszystkie ich kody. Systemy RFID pracują z różną częstotliwością, dla bibliotek są odpowiednie te o średniej frekwencji (13,56 Mhz), gdyż są w stanie zapewnić względnie dużą odległość między obiektem a czytnikiem. Identyfikatory mogą być aktywne lub pasywne, w zależności od źródła zasilania. Pierwsze mają własną baterię, dzięki czemu elektromagnetyczne pole czytnika może być słabsze, drugie -- wprawdzie korzystają tylko z energii pola wytwarzanego przez czytnik i pracują w niewielkiej odległości od czytnika, ale są mniejsze, lżejsze i tańsze, a ich żywotność prawie nie ma granic. Biorąc pod uwagę możliwości zapisu i aktualizacji danych rozróżniamy najtańsze i bezpieczne identyfikatory R/O, zawierające tylko identyfikujący kod SRN, następnie -- identyfikatory typu WORM, pozwalające na jednorazowy zapis dodatkowych informacji, wreszcie typu R/W -- z pamięcią wielokrotnego zapisu. W bibliotekach stosuje się RFID w postaci etykiet, składających się z czipu, anteny na folii, opakowania z papieru lub plastiku oraz wzmocnienia z krzemu. Różnią się one nie tylko rodzajem pamięci, ale również sposobem mocowania anteny. Urządzenia do odczytu, takie jak bramki, stacjonarne i przenośne czytniki (te ostatnie do przeprowadzenia skontrum), też różnią się wymiarami, zasięgiem i szybkością odczytu oraz liczbą etykiet odczytywanych za jednym razem. W drugiej części artykułu opisano składniki i funkcjonowanie bibliotecznego systemu RFID kontrolującego proces wypożyczania materiałów, od momentu wejścia użytkownika do biblioteki przez kontrolną bramkę i wypożyczenia przez niego dokumentu za pomocą urządzenia samoobsługowego do wyjścia z tym dokumentem z biblioteki. Skuteczność systemu zmienia się w zależności od tego, jakie dane są zapisywane w pamięci czipa, czy system jest powiązany z kontrolnymi kamerami i transporterem, wyposażony w drukarkę i programator, czy biblioteka stosuje automat do wypożyczania/zwrotów i automat do wnoszenia opłat, ruchome urządzenie do skontrum lub kontroli ułożenia książek na półkach z wolnym dostępem itp. Poszczególne komponenty RFID funkcjonują niezależnie od siebie, a także od głównego systemu bibliotecznego. Nie jest konieczne zainstalowanie dodatkowego serwera lub włączenie do sieci lokalnej. Bezpośrednia i natychmiastowa dostępność danych pozwala uniknąć ich czasochłonnego wyszukiwania w bazie. Bardzo ważnym urządzeniem jest stacja do konwersji, umożliwiająca przejście z kodów kreskowych na etykiety RFID (można ją wypożyczyć od producenta). W 3 części artykułu omówiono zagadnienia dot. etykiet RFID na przykładzie etykiet BiblioChip firmy Bibliotheca. Szczególnie ważną cechą technologii RFID jest otwartość, tzn. możliwość stosowania czipów od różnych producentów, zgodnie z normą ISO 15693. Pozwala to prowadzić długofalowe inwestycje i nie wiązać się przy tym tylko z jednym dostawcą (producentem). Cenne jest również, że etykiety można zamieszczać na wszystkich nośnikach, w tym CD i DVD, bez obaw o obniżenie ich funkcjonalności. Ostatni prezentowany składnik to lekkie przenośne urządzenie do przeprowadzania skontrum, do którego można przenieść fragment głównej bazy danych w celu porównania danych z bazy z wczytywanymi w ramach skontrum. Artykuł zamyka porównanie etykiet RFID z kodami kreskowymi i wypunktowanie zalet RFID. Za kodami kreskowymi przemawia obecnie tylko niska cena, ale ceny etykiet RFID spadają (do 0,3 euro). Wydaje się, że biblioteki będą jeszcze dość długo stosować różne systemy identyfikacji obiektów. Warto jednak zastanowić się już teraz nad wdrożeniem technologii RFID, gdyż mimo dużych nakładów przyniesie ona znaczne korzyści bibliotece i jej użytkownikom. |