| Analiza | W środowisku bibliotecznym panuje przekonanie, że biblioteki publiczne (BP) mają duży wkład w tworzenie kapitału społecznego, dzięki budowaniu społeczności użytkowników i oferowaniu egalitarnych programów i usług. Podobne opinie znaleźć można w literaturze poświęconej społecznym aspektom działalności bibliotek. Przeprowadzono jednak do tej pory niewiele badań gromadzących dowody na poparcie tej tezy. W art. przeanalizowano, czy BP mają znaczenie w tworzeniu ogólnego zaufania (OZ), definiowanego jako ufanie większości ludzi (także tym o odmiennym kolorze skóry, religii, stopniu zamożności, płci, wieku czy narodowości, a nie jedynie własnej grupie, rodzinie czy osobom wyznającym podobne wartości) i czy mogą przyczynić się do podtrzymania zaufania społecznego we współczesnych, coraz bardziej zróżnicowanych społeczeństwach. W badaniu wykorzystano: 1) makrodane nt. OZ z sondażu {World Values Survey} dot. 30 państw OECD, które upubliczniają swoje wydatki na BP, sprawdzając czy wysokość środków przeznaczanych na te instytucje ma niezależny wpływ na wzrost OZ (poza innymi istotnymi zmiennymi, takimi jak poziom zamożności, skuteczność i bezstronność rządowych instytucji i usług, zróżnicowanie etniczne, dominująca religia itp.); 2) indywidualne wywiady z dyrektorami 5 BP w St. Zjednoczonych i Norwegii, pozyskując m.in. dane nt. budżetu i planów tych placówek, by ustalić mechanizmy i procesy mogące wpływać na tworzenie OZ. Na podstawie analizy uzyskanych informacji stwierdzono wysoką korelację między wydatkami per capita na biblioteki publiczne w krajach OECD a zaufaniem społecznym. Najwyższy poziom OZ mają Dania, Szwecja, Norwegia i Finlandia (ludziom ufa tam ponad 50% populacji); kraje te jednocześnie wydają najwięcej per capita na BP. Trudno jednak jednoznacznie ustalić, w jakim kierunku przebiega zależność przyczynowo-skutkowa między omawianymi zjawiskami, czyli czy to łatwy publiczny dostęp do infrastruktury bibliotecznej pozwala na tworzenie społecznych interakcji przyczyniających się do wzrostu OZ, czy też dobry system BP jest efektem istniejącego wcześniej wysokiego poziomu OZ w danym kraju. W naukach społecznych istnieją dwa podejścia do tego problemu: a) zgodnie z {hipotezą kontaktu}, BP tworzą kapitał społeczny poprzez bezpośrednie relacje użytkowników między sobą i użytkowników z bibliotekarzami (zarówno w interakcjach nieformalnych, jak i przez udział w organizowanych przez instytucję wydarzeniach), oceniane przez ich uczestników jako pomocne i pełniące pozytywną rolę społeczną; b) wg tzw. {perspektywy instytucjonalnej}, kapitał ten tworzony jest nie dzięki spotkaniom, lecz temu, że BP są placówkami oferującymi uniwersalistyczne, publiczne usługi dla wszystkich, na poziomie ulicy, niezależnie od zamożności i pochodzenia klientów i bez sprawdzania (tak jak w wypadku np. oferty opieki społecznej), czy dana osoba może z nich korzystać. Dane zebrane przez autorów nie pozwoliły stwierdzić, czy same interakcje biblioteczne (zazwyczaj mało intensywne), zwłaszcza te nieformalne, wystarczają by stworzyć zaufanie społeczne. Z danych z innych badań wynika, że wraz ze wzrostem zróżnicowania ras i grup etnicznych w danym społeczeństwie, poziom OZ spada, co zaprzecza założeniom {hipotezy kontaktu}. Niewątpliwie jednak, BP mają duży potencjał jako bezpieczne miejsce spotkań oraz pozyskiwania informacji i pomocy dla różnych osób, także upośledzonych społecznie (imigrantów, bezdomnych, itp.) na takich samych jak inni użytkownicy warunkach, a skuteczne strategie przyciągnięcia potencjalnych czytelników z takich środowisk do bibliotek pozwolą na rozszerzenie ich uniwersalnego charakteru i zwiększenie OZ w tych grupach. |