| Analiza | W XXI w. na całym świecie lawinowo rośnie liczba instytucjonalnych repozytoriów, głównie uniwersyteckich, zapewniających swobodny dostęp do wyników badań naukowych. Wszelkie inicjatywy otwartego dostępu (OA) wspiera organizacyjnie i finansowo Komisja Europejska, np. prace naukowe finansowane w ramach 7 projektu ramowego, po okresie embarga, powinny być udostępniane publicznie (na zapewnienie odpowiedniej infrastruktury i budowanie repozytoriów KE wyasygnowała 50 mln euro). W art. szczegółowo scharakteryzowano szereg projektów i przedsięwzięć dot. organizacji repozytoriów oraz innych form zasobów OA zaprezentowanych przez ich realizatorów na licznych konferencjach skupiających przedstawicieli bibliotek i stowarzyszeń bibliotecznych, uczelni i organizacji naukowych, które odbyły się w różnych krajach świata w latach 2000-2008: 1) wzorowany na doświadczeniach holenderskich projekt realizowany przez Niemiecką Bibliotekę Narodową, Uniwersytet Getyngi i IBM dot. archiwizowania dokumentów cyfrowych w technologii OAIS (Open Archival Information System); 2) holenderski projekt DARE (Digital Academic Repositories) połączenia zasobów cyfrowych uniwersytetów i Akademii Nauk oraz stopniowego zdigitalizowania i udostępnienia wszystkich dysertacji obronionych na uczelniach holenderskich; 3) działania utworzonej w 2006 r. włoskiej grupy OA, której celem jest propagowanie samej idei OA, m.in. przez tworzenie otwartych repozytoriów i wspieranie procesu samoarchiwizacji materiałów naukowych; 4) brytyjski projekt otwartego dostępu do dysertacji przeniesionych na formę cyfrową. W projekcie uczestniczy 10 bibliotek uniwersyteckich. Nowy serwis pn. EThOS, funkcjonujący przy Bibliotece Brytyjskiej, będzie bezpłatnie udostępniał teksty dysertacji w internecie. 90% kosztów jego budowy pokryli sponsorzy, zaś instytucje uczestniczące w projekcie zobowiązały się wpłacać rocznie 8 tys. funtów na bieżącą digitalizację i funkcjonowanie systemu. Problemem jest pozyskanie praw autorskich od autorów dysertacji; 5) ArXiv -- utworzone w 1991 r. w Los Angeles archiwum cyfrowe, dostępne ze strony Uniwersytetu Cornella, w którym zamieszczane są reprinty prac naukowych, głównie z nauk ścisłych i przyrodniczych. W 2006 r. archiwum to liczyło 400 tys. prac, miesięcznie przybywa ich ok. 4 tys. System gwarantuje ich merytoryczną ocenę, choć nie zatrudnia się stałych recenzentów. Większość wyników badań jest później publikowana w renomowanych czasopismach; 6) wykaz czasopism dostępnych w OA -- DOAJ (Directory of Open Access Journals) -- rozwijany głównie w Szwecji system stanowi rodzaj centralnego katalogu, umożliwiającego bezpośredni dostęp do tekstów opisanych w nim czasopism, rozmieszczonych na serwerach całego świata. DOAJ rozwijany jest m.in. we współpracy ze SPARC. W maju 2007 r. zapewniał dostęp do 2,7 tys. tytułów z 80 państw (w tym do 553 ze St. Zjednoczonych i 38 z Polski). W art. przedstawiono też zalety opracowanego przez MIT i Hewlett-Packard oprogramowania DSpace, stosowanego powszechnie przy archiwizacji cyfrowej i przy procesach zarządzania zbiorami elektronicznych materiałów naukowych. |